Bảng tuần hoàn hóa học tốc hành (Phần 68)

Iodine

Iodine đứng đầu nhóm nguyên tố halogen rắn, mặc dù tác dụng của nó chẳng hề thuyết phục được cho thực tế này. Khi nóng lên, nó ‘thăng hoa’ – biến trực tiếp từ pha rắn sang pha khí, mà không dừng lại ở pha lỏng. Trong khi đa số chất rắn nguyên tố là kim loại có ánh bạc hoặc phi kim màu xám đen (với ngoại lệ là đồng, vàng và lưu huỳnh), thì iodine có màu xanh-đen. Ở dạng khí nó có màu tím sống động đến bất ngờ.

Hoạt tính của các halogen giảm từ trên xuống dưới nhóm. Bởi thế, iodine kém hoạt tính hơn chlorine hoặc bromine, song hoạt tính hơn astatine – tuy nhiên, trên thực tế, astatine quá hiếm nên có lẽ iodine sẽ là halogen kém hoạt tính nhất. Là một chất kháng khuẩn mạnh, nó được dùng để lọc nước và làm chất khử trùng: iodine là thành phần hoạt tính trong chất hồ nhão màu vàng-nâu bôi lên người bệnh nhân trước khi làm phẫu thuật. Nó cũng là nguyên tố thiết yếu nặng nhất được sử dụng rộng rãi trong sinh học. Thiếu iodine trong khẩu phần ăn có thể làm suy giảm hoạt động của tuyến giáp – làm mất khả năng điều hòa sự trao đổi chất.

Iodine

Xenon

Với tên gọi có nghĩa là ‘kẻ lạ mặt’, xenon được William Ramsay khám phá vào năm 1898 đồng thời với neon và krypton. Còn hiếm hơn cả krypton, chất khí hiếm không màu, không mùi này chiếm hàm lượng nhỏ nhất của không khí, nó được tìm thấy ở dạng khí đơn nguyên tử với tỉ lệ vô cùng nhỏ, chỉ 90 phần tỉ.

Tuy nhiên, với một chất khí hiếm và đắt như thế, xenon lại được sử dụng rộng rãi. Trong ống phóng điện, hay dưới một hồ quang điện áp suất cao, chất khí này phát ra ánh sáng trắng rực rỡ - một tính chất được khai thác trong đèn flash camera điện từ, đèn pha ô tô và đèn máy chiếu cinema. Nặng, nhưng trơ ì hóa học, xenon còn được dùng cho các bộ đẩy ion cho phi thuyền vũ trụ trong tương lai. Nó cũng là nguyên tố đầu tiên trong họ khí hiếm rời đội ngũ và tạo thành hợp chất: Năm 1962, Niel Bartlett đã tổng hợp được xenon hexafluoroplatinate, chứng minh các nguyên tố nhóm 18 có lẽ không ‘trơ’ như người ta nghĩ. Xenon còn ở tiền phương của kính hiển vi lực nguyên tử hồi năm 1981, khi Don Eigler sử dụng một đầu nhọn thăm dò để đánh vần các kí tự ‘IBM’ bằng 35 nguyên tử xenon.