Bảng tuần hoàn hóa học tốc hành (Phần 55)

Cobalt

Các thợ khai mỏ bạc thời trung cổ ở Saxony hình dung họ bị quấy rầy bởi lũ kobold – những con quỷ dưới lòng đất sống cùng khu mỏ của họ, làm cho đá rơi và sụp xuống. Tuy vậy, mánh khóe của chúng là đổi quặng tốt lấy đồ phế thải. Cobalt có tên gọi từ những kẻ quấy rối tinh quái này, vì khoáng chất của nó có chứa một vài kim loại quý.

Cobalt là một trong ba nguyên tố sắt từ trên bảng tuần hoàn, và là nguyên tố có nhiệt độ Curie cao nhất. Nó đem lại màu xanh thẳm cho thủy tinh – một thủ thuật đã được khám phá ở Trung Hoa hơn 2000 năm trước – và được dùng trong men gốm. Cobalt có một đồng vị bền, cobalt-59. Đồng vị kia, cobalt-60, là nguồn phát bức xạ gamma và chủ yếu được dùng trong điều trị những bệnh ung thư nhất định. Co-59 biến thành Co-60 bằng cách bắn phá nó bằng neutron ‘chậm’ trong lò phản ứng hạt nhân. Léo Szilárd – nhà thiết kế phản ứng phân hạch dây chuyền – từng lưu ý rằng ‘bom bẩn’ gồm một chất nổ hạt nhân với vỏ bọc Co-59 có khả năng làm nhiễm độc đất trong hàng thập kỉ.

Cobalt

Nickel

Giống như nhiều kim loại block-d, nickel là một chất chế tạo hợp kim ưu việt. Nó tạo ra những siêu hợp kim chịu nhiệt, dùng trong tuabin máy bay và bộ đẩy tên lửa. Tuy nhiên, trên Trái Đất, phần lớn nickel nằm ngoài tầm khai thác của chúng ta. Cổ phần bốn tỉ năm của nó chung với sắt trong nhân Trái Đất khiến lớp vỏ hành tinh chúng ta không có nhiều kim loại chuyển tiếp này.

Nickel là chất chống ăn mòn (nó thật sự xỉn màu trong không khí, nhưng rất chậm) và có thể đánh bóng để rạng ngời lộng lẫy. Do chi phí sản xuất thấp hơn, nên ngày nay nó được dùng rộng rãi hơn chromium để làm những lớp mạ siêu lóng lánh. Là anh ba của bộ tam hùng nguyên tố sắt từ trên bảng tuần hoàn, nó được dùng làm nam châm điện ‘alnico’ (hợp kim nhôm/nickel/cobalt), với sức mạnh ngang với các nam châm sắt vĩnh cửu và nam châm đất hiếm. Mặc dù ở dạng nguyên khối phần lớn nó trơ ì, nhưng nguyên tố này thật sự khá hoạt tính khi diện tích bề mặt của nó tăng lên: nickel bột xúc tác các phản ứng hydro hóa sản xuất margarine quy mô công nghiệp, và nickel bọt được dùng làm anode tỉ trọng thấp trong các tế bào nhiên liệu nhất định.

Nickel