Lỗ đen, lỗ sâu đục và cỗ máy thời gian (Phần 37)

Chương 5

THỜI GIAN ĐANG THAY ĐỔI

“Thời gian là cách tự nhiên giữ cho mọi thứ không xảy ra cùng một lúc.”

John A Wheeler

“Thời gian chỉ là một lời nguyền cứ thế mà trôi.”

Không rõ

Người nước ngoài ở London: “Xin hỏi, what is time?”^*

Người đàn ông trên đường: “Đó là một câu hỏi triết lí. Sao lại đi hỏi tôi?”

J G Whitrow

Thời gian là gì?

Chúng ta hãy đi thẳng vào vấn đề. Cho dù bạn đã đọc hay nghe nói tới ở đâu, không có ai hiểu thời gian thật sự là cái gì. Đã có quá nhiều bài viết về bản chất của thời gian, nhất là trong vài năm trở lại đây, cho nên trong quyển sách này thật khó góp thêm gì nhiều mang tính căn nguyên hay chưa được trình bày ở đâu đó khác. Nhưng đó không phải là ý định của tôi. Tuy vậy, tôi không cảm thấy mình cần rà soát qua nhiều quyển sách hay (và một số kém hay hơn) nói về vấn đề thời gian – mặc dù trong những năm qua tôi cũng đã đọc một số quyển – rồi sau đó thử và đi tới một số “góc nhìn” mới hay lập luận khéo léo không được sử dụng trước đây: lí thuyết thời gian của tôi. Tất nhiên, rất nhiều cái đã viết về thời gian là vô nghĩa, nhưng có nhiều chỗ mặc dù thoạt nghe thì vô nghĩa nhưng thật ra khi bạn nhìn kĩ nó lại mang đến một ý nghĩa nào đó để mà suy ngẫm.

Tôi đã đề cập lúc mở đầu tập sách này rằng vấn đề thời gian đã cuốn hút tôi khi tôi còn nhỏ, và đến nay vẫn thế. Tôi không đơn độc. Thật ra, có lẽ tôi là nằm trong số đông. Thực tế đáng buồn là hiện nay tôi chẳng hơn gì bản thân mình lúc mười tuổi trước câu hỏi thời gian thật sự có nghĩa là gì. Tôi hiểu bao nhiêu định luật vật lí chứa thời gian một cách cơ bản, tôi đã nghe nói nhiều lập luận triết lí về dòng chảy của thời gian, chiều của thời gian, cho dù thời gian thật sự có “ở ngoài kia” hay chỉ là một ảo giác: một sản phẩm của trí tưởng tượng của con người. Nhưng vấn đề bản thân tôi có khai sáng thêm chút nào không thì có thể gây bàn cãi.

Tuy vậy, có một điều chắc chắn. Giống như phần lớn những cái khác chúng ta đã thấy cho đến nay, lí thuyết tương đối của Einstein hồi lúc bắt đầu thế kỉ này đã đánh đổ những quan niệm xưa cũ và thân thương. Tôi sẽ trình bày tính tương đối của thời gian trong chương tiếp theo. Ở đây, tôi sẽ dẫn dắt bạn qua một số quan niệm vật lí và triết học về bản chất của thời gian, đa phần trong số đó đã có từ lâu trước thời Einstein.

___

*Ở đây, người này muốn hỏi “mấy giờ rồi”, nhưng thay vì hỏi “what time is it?”, người này nói sai nên bị người đàn ông kia bắt bẻ! (ND)