Những con số làm nên vũ trụ - Phần 42

Ludwig Boltzmann

Câu trả lời cho câu hỏi vì sao nhiệt truyền từ vật nóng hơn sang vật lạnh hơn có từ một trong những nhà khoa học lỗi lạc nhất mà tôi ước ao được gặp. Một trong những niềm vui khi viết một quyển sách như thế này là bạn phải đọc một số tác phẩm toàn diện về những con người cũng như các khám phá. Khi đọc tài liệu về Ludwig Boltzmann, tôi bị thu hút bởi sự hết sức hoàn thiện của cá nhân ông, không chỉ là một nhà khoa học, ông còn là một con người đa tài.

Tôi là một con đỉa bám dai dẳng với những ai có óc khôi hài. Sự khôi hài của Boltzmann mang tính huyền thoại – ít nhất là trong cái vòng bạn bè và kiến thức của ông. Đó là kiểu khôi hài nhẹ nhàng và hạ thấp bản thân hiếm gặp trong thời đại ngày nay. Ông mô tả một bữa tối xa hoa mà ông tham dự như thế này, “Trong nhà hàng ở trạm Northwestern, tôi đã chén một con heo sữa quay với dưa cải bắp và cà chua và uống hết vài ly bia thiệt đã. Trí nhớ của tôi đối với những con số, những lúc khác thì có thể tin cậy được, luôn ghi nhớ số ly bia khá tệ”. Nói chung, ông đã có một cuộc hôn nhân hạnh phúc, mang lại cho ông ba cô con gái để ông thường tổ chức khiêu vũ (hãy nhớ rằng đây thế kỉ mười chín) trong đó ông là người chơi piano. Ông thường xuyên sống trong yến tiệc. Một đồng nghiệp đã mô tả ông như sau, “Nhờ khả năng giao tiếp của ông, sự sẵn sàng hóm hỉnh của ông cùng những ý tưởng khéo léo và khôi hài của ông, ông nhanh chóng trở thành tâm điểm thu hút phụ nữ và quý ông, và chiếm lĩnh cuộc trò chuyện.”

Hiếm khi một nhà khoa học hàng đầu cũng là một thầy giáo hàng đầu. Tôi từng may mắn được biết một số nhà toán học hàng đầu, và mặc dù một vài người trong số họ là những người thầy thật kinh khủng, nhưng số còn lại thì hết sức kinh khủng luôn. Tuy nhiên, Boltzmann thuộc lớp người dẫn đầu ở cả hai lĩnh vực. Một trong những học trò của ông là Lise Meitner, người sau này giữ vai trò quan trọng trong một trong những thí nghiệm lịch sử định hình thế kỉ hai mươi: khám phá ra sự phân hạch hạt nhân. Meitner tham dự các khóa giảng của Boltzmann trong bốn năm, từ 1902 đến 1905, và đã viết như thế này, “Những bài giảng của ông là hay nhất và sôi động nhất mà tôi từng nghe… Bản thân ông say mê mọi thứ ông dạy đến mức mỗi lần bước ra khỏi lớp chúng tôi đều có cảm giác rằng một thế giới tuyệt vời và hoàn toàn mới mẻ đã mở ra trước mắt chúng tôi.” Là một thầy giáo, tôi không thể tưởng tượng có lời khen nào đáng giá hơn thế nữa.

Trước khi tôi bắt đầu viết quyển sách này, tôi chỉ biết đến Boltzmann từ những khám phá của ông – và từ cái chết của ông. Boltzmann bị suy sụp tinh thần nghiêm trọng, mặc dù khó có thể tưởng tượng từ phần mô tả ở trên, và vào một dịp nghỉ ở gần Trieste, ông đã treo cổ tự vẫn. Lần đầu tiên tôi biết về Boltzmann, và về cái chết của ông, là lúc tôi đang học một lớp thơ ca trong đó tôi có đọc bài thơ Richard Cory, của Edward Arlington Robinson. Nhân vật Richard Cory là một người giàu có ở một thị trấn nghèo; bài thơ trên là lời kể ngôi thứ nhất của một trong những người dân thị trấn nghèo. Khổ thơ cuối cứ bám lấy tôi trong suốt cuộc đời tôi, có lẽ do sự gần kề với việc nghiên cứu những tác phẩm của Boltzmann và đọc về hành động tự sát của ông.

Và cứ thế, chúng tôi đi làm và đợi chờ ánh sáng
Chiều về gặm bánh mì không thịt cũng chẳng rau
Rồi Richard Cory, một đêm hè tĩnh lặng
Trở về nhà, một phát đạn xuyên màn đêm

Buồn thay cho những cá nhân lỗi lạc như Wallace Carothers và Ludwig Boltzmann, giữa áp lực dòng đời họ chẳng biết nói gì hơn, nhãn quan và sự cân bằng cảm xúc của họ u ám đến mức họ chẳng biết phải làm gì khác ngoài việc kết liễu cuộc đời mình. Thật là một sự mất mát cho những ai quan tâm đến họ, và cho phần còn lại trong những người chúng ta có thể hưởng lợi từ những khám phá mà họ đã thực hiện.