Bảng tuần hoàn hóa học tốc hành (Phần 91)

Einsteinium

Buổi bình minh của thời đại nguyên tử đã đem đến một kho từ vựng hoàn toàn mới mẻ: các sản phẩm của Dự án Manhattan đem đến sự quen thuộc của những từ ngữ mới như bụi phóng xạ, điểm zero và đám mây hình nấm. Và bụi phóng xạ từ vụ thử quả bom khinh khí đầu tiên, tên mã là ‘Ivy Mike’, vào năm 1952 còn đem lại hai nguyên tố actinoid. Nguyên tố nhẹ hơn trong hai nguyên tố này được đặt theo tên Albert Einstein – một lựa chọn kì cục, vì ông không phải nhà vật lí hạt nhân. Mặc dù là tác giả của phương trình E = mc², song Einstein có thể được xem là cha đẻ của vũ khí hạt nhân, và chắc chắn đó không phải là di sản khiến ông hài lòng, và ông cực lực phản đối việc sử dụng chúng.

Ngày nay, einsteinium chủ yếu được tạo ra bằng cách bắn phá plutonium bằng neutron. Nguyên tố này là một actinoid trễ điển hình – một kim loại có ánh bạc phát sáng trong bóng tối vì bức xạ làm phá vỡ các liên kết bên trong của nó và giải phóng. Đồng vị phổ biến nhất của einsteinium, Es-253, có chu kì bán rã 20,47 ngày; đồng vị thọ nhất của nó có chu kì bán rã 472 ngày.

Einsteinium

Fermium

Nguyên tố 100, giống einsteinium, là một nguyên tố mới nữa được sàng lọc từ tro bụi của vụ thử bom H đầu tiên. Fermium được tìm thấy giữa hàng trăm tấn bụi phóng xạ và san hô bị nhiễm xạ từ hòn đảo cũ Elugelab ở Đảo san hô Enewetak trên Thái Bình Dương. Bởi nã bởi luồng neutron cường độ mạnh từ vụ nổ, uranium trong ngòi nổ đã biến đổi thành một cơn mưa nguyên tố nặng hơn, trong đó có chừng 200 nguyên tử của nguyên tố 100. Các nhà nghiên cứu tại Berkeley đặt tên cho nguyên tố mới là fermium theo tên Enrico Fermi, một nhà tiên phong của vật lí hạt nhân.

Khám phá về einsteinium và fermium được giữ kín trong ba năm, nhưng nhanh chóng được giải mật vào năm 1955 vì tin tức cạnh tranh. Chưa có mẫu fermium rắn nào được điều chế. Đồng vị sống thọ nhất của nó, Fm-257, có chu kì bán rã 100 ngày. Là một chất phóng xạ alpha, nó là một đồng vị phóng xạ có tiềm năng hữu dụng trong y khoa, nhưng vẫn chưa dùng được: Fm-257 sinh ra trong các lò phản ứng hạt nhân sẽ nhanh chóng nhận thêm một neutron, biến thành Fm-258 rất không bền, đồng vị này biến mất trong vòng vài mili giây.

Fermium