Khoảng 550 tCN
Lọc vàng
Croesus (595 – khoảng 547 tCN)
Nỗi khát khao kim loại từng là một động cơ quyền năng đối với hóa học ứng dụng trong hàng nghìn năm trời. Trong khi đồng thiếc và thép là cần thiết cho vũ khí và công cụ, song nói chung vàng có thể mua cho bạn rất nhiều thiếc, đồng, và sắt. Vàng đã được công nhận từ thời tiền sử vì màu sắc lóng lánh của nó, và khả năng chống ăn mòn, và tính dễ dát mỏng cho phép các thợ kim hoàn chế tác đủ loại hình dạng với mọi bề dày khác nhau. Toàn bộ vàng từng được khai thác – bắt đầu ở vùng núi Caucasus (Georgia ngày nay) trước năm 3000 tCN – có thể chứa hết trong một nhà kho nhỏ, không ấn tượng cho lắm. Nhiều nền văn minh cổ đại dùng nước sàng lọc các mảnh vụn đá để lọc ra bụi vàng. Người Ai Cập đã có một khởi đầu rất sớm về quá trình này (như các lăng mộ nguy nga của họ chứng thực), và sau này người La Mã khai khoáng vàng (và các kim loại khác) ở quy mô mang tầm công nghiệp thật sự.
Xuyên suốt lịch sử, mỗi lần tìm thấy vàng luôn đồng nghĩa với những thay đổi lớn ở vùng láng giềng. Bắt đầu vào khoảng năm 550 tCN, vận may đổi đời đã đến với Vua Croesus xứ Lydia (Thổ Nhĩ Kì ngày nay) khi ông nắm được bí quyết về một phương pháp mới tinh lọc, sản xuất vàng nguyên chất từ hợp kim vàng-bạc có mặt trong thiên nhiên gọi là electrum. Rất nhanh, bí quyết này trở thành công việc làm ăn lớn. Các nhà khảo cổ đã tìm thấy một di tích tinh lọc vàng tấp nập người tại Sardis cổ đại, nơi con sông nhỏ Pactolus làm lắng đọng ‘cát vàng’ từ dãy núi Tmolus, và các nhà hóa học Lydia đã công nghiệp hóa một kĩ thuật sử dụng chì nóng chảy và muối thường để sản xuất kim loại bạc và vàng loại đúc tiền. Sự thịnh vượng tột bậc mà các nhà luyện kim này đem lại khiến cụm từ giàu như Croesus bắt đầu được sử dụng từ đấy.
Hóa học mà người Lydia sử dụng được làm rõ từ việc phân tích các mảnh lò nung cổ, các mảnh kim loại trên vết nứt của các nồi nấu kim loại, và cả sàn nhà bụi bặm của các di tích. Không có chi tiết được ghi chép nào về quá trình ấy được tìm thấy (chắc chắn nó là một bí quyết gia truyền). Tuy nhiên, từ việc xét nghiệm các đồng xu của họ, điều được làm sáng tỏ là một khi phương pháp này được khám phá, người Lydia đã sử dụng nguồn cung bạc nguyên chất của họ để pha loãng hàm lượng vàng trong đồng tiền electrum của họ, làm giảm giá trị riêng của đồng tiền trong khi vẫn giữ giá trị danh nghĩa của chúng với một con tem đặc biệt. Và thế là lợi nhuận cứ ùa vào!
XEM THÊM. Đồng thiếc (khoảng 3300 tCN), Nấu cháy sắt (khoảng 1300 tCN), Giả kim thuật (khoảng năm 900), Aqua Regia (khoảng 1280), De Re Metallica (1556), Mạ điện (1805), Chiết xuất vàng cyanide (1887).
Các mảnh electrum ở Lydia và phần còn lại của thế giới Hi Lạp được dập hình các nhà vua, các anh hùng, thần thoại, và động vật. Lưu ý rằng các biến thể về màu sắc là do lượng bạc có mặt.
250 Mốc Son Chói Lọi Trong Lịch Sử Hóa Học
Derek B. Lowe
Bản dịch của Thuvienvatly.com
