Lanthanum
Lanthanum là nguyên tố đứng đầu dãy lanthanoid thường được neo bên dưới bảng tuần hoàn: một phiên bản dài đầy đủ của bảng tuần hoàn sẽ cho thấy nơi các nguyên tố ‘block f’ này thật sự khớp vừa. Được khám phá vào năm 1839 trong khoáng chất cerite, bởi nhà hóa học Thụy Điển Carl Gustaf Mosander, nó được đặt tên theo tiếng Hi Lạp lanthano, nghĩa là ‘nằm ẩn náu’. Năm 1842, Mosander đã có thể tiếp tục tinh chế lanthanum và tìm thấy một nguyên tố khác ẩn náu bên trong, ông đặt tên cho nó là didymium.
Giống như đa số lanthanoid, lanthanum là một kim loại mềm, dễ kéo sợi, có ánh kim. Một ô tô hybrid tiêu biểu có chứa 10-15 kg kim loại này trong các điện cực pin của nó. Mặc dù không hiếm cho lắm, nhưng chi phí sản xuất lanthanum tốn kém, vì thế các điện cực ấy không làm nguyên chất mà có chứa khoảng 50 phần trăm kim loại đất hiếm. Các đầu dò hiển vi điện tử được làm với đầu nhọn lanthanum hexaboride, trong khi lanthanum oxide được thêm vào các thấu kính camera chất lượng cao để làm tăng độ cứng và độ trong suốt.
Cerium
Thật ra, câu chuyện về họ lanthanoid bắt đầu với cerium. Trong khi John Gadolin đã nhận ra một nguyên tố mới trong khoáng chất yttria từ Ytterby, vào năm 1794, thì một khoáng chất nặng khác – ceria – đang thu hút sự chú ý của Wilhelm Hisinger (1766–1852), Jöns Jakob Berzelius và Martin Klaproth. Năm 1839, Carl Gustaf Mosander tách được ceria thành cerium nguyên chất và một chất ‘thổ’ khác, ông gọi là lanthana. Từ đó đưa đến cả ‘dòng họ băng đảng’ các nguyên tố đất hiếm mới.
Được đặt theo tên tiểu hành tinh lớn Ceres, cerium là một nguyên tố dẫn lửa (‘mang lửa’): những đóm nhỏ xíu tự bắt lửa khi tiếp xúc với không khí. Cọ xát thép lửa ‘mischmetal’ trên thép gằn làm văng ra những hạt nhỏ có thể thắp sáng lửa trại hoặc làm bật lửa. Hỗn hợp kim loại này, thường gồm cerium, lanthanum và lượng nhỏ neodymium và praseodimium, còn tạo ra những cơn mưa tia lửa đẹp mắt cho các hiệu ứng phim đặc biệt. Trong khi đó, cerium oxide được thêm vào thủy tinh, đem lại cho nó màu vàng kim nhũ và có tác dụng chặn tia tử ngoại.
Bảng tuần hoàn hóa học tốc hành
Dan Green
Bản dịch của Thuvienvatly.com
