Bảng tuần hoàn hóa học tốc hành (Phần 71)

Praseodymium

Praseodymium là một trong một cặp ‘song sinh’ đất hiếm được khám phá cùng một lúc. Vào năm 1841, nhà hóa học Thụy Điển Carl Mosander đã tách được khoáng chất ‘lanthana’ của ông thành lanthanum và một nguyên tố khác ông đặt tên là didymium. Tuy nhiên, giống như một con búp bê Nga, didymium được tách tới tách lui cho ra không dưới năm nguyên tố mới bên trong. Năm 1885, nhà hóa học Áp Carl Auer von Welsbach (1858–1929) tìm thấy ‘praseodidymium’ (‘song sinh xanh lá’) và ‘neodidymium’ (‘song sinh mới) trong didymium.

Tên gọi didymium vẫn được dùng cho các hỗn hợp của praseodymium và neodymium. ‘Thủy tinh didymium’ được dùng trong kính đeo mắt của thợ thổi thủy tinh và thợ rèn. Các kính đeo mắt bảo hộ này lọc hiệu quả ánh chói màu vàng phát ra bởi sodium nóng, cho phép nhìn rõ hơn công việc đang làm, đồng thời bảo vệ mắt tránh bị tổn thương. Mềm, có ánh bạc, và dễ gia công, praseodymium tương đối hoạt tính, nó nhanh chóng hình thành một lớp xỉn oxide màu xanh lá trên bề mặt của nó. Nó là một thành phần phụ của ‘đá lửa’ mischmetal và ‘nhuộm’ màu xanh lá cho khối zirconia để giả làm khoáng chất quý peridot.

Praseodymium

Neodymium

Neodymium là một trong các nguyên tố đã cho phép cuộc cách mạng thu nhỏ của công nghệ. Nguyên tố 60 (‘song sinh mới’) được dùng để sản xuất ‘nam châm neodymium’ (quả vậy, một hợp chất sắt và boron Nd₂Fe₁₄B). Các nam châm vĩnh cửu nhỏ bé này vô cùng mạnh: một nam châm neodymium cân nặng chỉ vài gam có thể nâng một tải gấp một nghìn lần trọng lượng của nó. Chúng có mặt ở mọi nơi, chỗ nào cần đến nam châm nhẹ - trong máy vi tính, laptop, ổ đĩa cứng, các bộ dao động của điện thoại di động và loa, headphone, microphine, drone ‘multicopter’, máy khoan DIY và trình điều khiển tác động, và thậm chí ở một số tua bin gió.

Các tinh thể yttrium-nhôm-garnet pha tạp neodymium tạo ra các laser rắn ‘Nd:YAG’ thông dụng nhất – dùng để cắt và hàn các mô cơ thể, răng và thép tấm. Giống như nhiều nguyên tố đất hiếm, neodymium còn được dùng trong nhuộm màu thủy tinh, đem lại từ sắc hồng nhạt cho đến màu tím hoa đinh hương. Là nguyên tố lanthanoid dồi dào thứ hai sau cerium, neodymium không hiếm cho lắm.

Neodymium