S.E.T.I VÀ NỀN VĂN MINH NGOÀI HÀNH TINH
Thứ hai, công nghệ kính viễn vọng vô tuyến ngày càng tinh vi hơn (radio telescope technology, lắng nghe vũ trụ). Cho đến nay, chỉ có khoảng một nghìn ngôi sao được phân tích chặt chẽ về các dấu hiệu của sự sống thông minh, nhưng trong thập kỷ tới, con số này có thể tăng lên với hệ số một triệu.
Sử dụng kính viễn vọng vô tuyến để săn lùng các nền văn minh ngoài hành tinh có từ năm 1960, khi nhà thiên văn học Frank Drake khởi xướng Dự Án Ozma (tên của Nữ hoàng xứ Oz), sử dụng kính viễn vọng vô tuyến hai mươi lăm mét ở Green Bank, West Virginia. Điều này đánh dấu sự ra đời của dự án S.E.T.I (Tìm kiếm Trí thông minh ngoài Trái đất, Search for ExtraTerrestrial Intelligence). Thật không may, không có tín hiệu nào từ người ngoài hành tinh được lum lặt cả, nhưng vào năm 1971, Nasa đã đề xuất Dự án Cyclops, được cho là có 1.500 kính viễn vọng vô tuyến với chi phí 10 tỷ USD.
Không ngạc nhiên, nó không bao giờ đi đến đâu cả. Quốc hội đã không thích thú.
Tài trợ đã trở nên có thể dụng cho đề xuất khiêm tốn hơn nhiều: gửi một thông điệp được mã hóa cẩn thận vào năm 1971 cho người ngoài hành tinh ngoài vũ trụ. Một thông điệp được mã hóa chứa 1.679 bit thông tin được truyền qua kính viễn vọng vô tuyến Arecibo khổng lồ ở Puerto Rico về phía cụm sao Globular Cluster M13, cách chúng ta khoảng 25.100 năm ánh sáng. Đó là thiệp chúc mừng vũ trụ đầu tiên trên thế giới, chứa thông tin liên quan về loài người. Nhưng không nhận được tin nhắn trả lời. Có lẽ người ngoài hành tinh không ấn tượng với chúng ta, hoặc có thể là tốc độ ánh sáng cản đường. Với khoảng cách lớn liên quan thế này, ngày sớm nhất cho một tin nhắn trả lời sẽ có thể là 52.174 năm kể từ bây giờ.
Kể từ đó, một số nhà khoa học đã bày tỏ sự nghi ngờ về việc quảng cáo sự tồn tại của chúng ta với người ngoài hành tinh trong không gian, ít nhất là cho đến khi chúng ta biết ý định của họ đối với chúng ta. Những phản biện này không đồng ý với những người đề xuất Dự án METI (Nhắn Tin Cho Trí Thông Minh Ngoài Trái Đất, Messaging to ExtraTerrestrial Intelligence), những người tích cực thúc đẩy việc gửi tín hiệu đến các nền văn minh ngoài hành tinh trong không gian. Lý do đằng sau Dự án METI là Trái đất đã gửi một lượng lớn tín hiệu radio và TV ra ngoài vũ trụ, do đó, một vài thông điệp thêm nữa từ Dự án METI cũng sẽ chẳng có nhiều khác biệt. Nhưng những người chỉ trích METI tin rằng chúng ta không nên tăng thêm cơ hội bị phát hiện bởi những người ngoài hành tinh có khả năng thù địch.
Năm 1995, các nhà thiên văn học đã chuyển sang các quỹ (nguồn lực) tư nhân để bắt đầu Viện SETI ở Mountain View, California, để tập trung nghiên cứu và khởi xướng Dự án Phoenix, thứ đang cố gắng nghiên cứu một nghìn ngôi sao giống như mặt trời gần đó trong phạm vi vô tuyến 1.200 đến 3000 MHz. Thiết bị này nhạy đến mức có thể thu được khí và sóng radio phát ra từ một hệ thống radar của sân bay với khoảng cách cỡ hai trăm năm ánh sáng. Kể từ khi thành lập, Viện SETI đã quét hơn một nghìn ngôi sao với chi phí 5 triệu đô la mỗi năm, nhưng vẫn không gặp may.
Một cách tiếp cận mới lạ hơn là dự án SETI @ home, được khởi xướng bởi các nhà thiên văn học tại Đại học California tại Berkeley năm 1999, nơi sử dụng một đội quân không chính thức gồm hàng triệu chủ sở hữu máy tính nghiệp dư. Bất cứ ai cũng có thể tham gia vào cuộc săn lùng lịch sử này. Trong khi bạn đang ngủ vào ban đêm, trình bảo vệ màn hình của bạn sẽ ngấu nghiến một số dữ liệu được đổ vào từ kính viễn vọng vô tuyến Arecibo ở Puerto Rico. Cho đến nay, đã có 5,2 triệu người dùng ở 234 quốc gia đăng ký; có lẽ những người nghiệp dư này mơ ước rằng họ sẽ là người đầu tiên trong lịch sử loài người tiếp xúc với sự sống ngoài hành tinh. Giống như Columbus, tên của họ có thể đi vào lịch sử. Dự án SETI @ home đã phát triển nhanh đến mức trên thực tế, đây là dự án máy tính lớn nhất thuộc loại này từng được thực hiện.
Khi tôi phỏng vấn Tiến sĩ Dan Wertheimer, giám đốc của SETI @ home, tôi đã hỏi anh ấy làm thế nào họ có thể phân biệt tin nhắn giả với tin nhắn thật. Anh ấy đã nói điều gì đó khiến tôi ngạc nhiên. Anh ta nói với tôi rằng đôi khi họ cố tình "gieo" dữ liệu từ kính viễn vọng vô tuyến bằng tín hiệu giả từ một nền văn minh thông minh tưởng tượng. Nếu không ai nhận được những tin nhắn giả mạo này, thì họ biết rằng phần mềm của họ có vấn đề. Bài học ở đây là nếu trình bảo vệ màn hình PC của bạn thông báo rằng nó đã giải mã được một tin nhắn từ một nền văn minh ngoài hành tinh, xin đừng gọi ngay cho cảnh sát hoặc tổng thống Mỹ. Nó có thể là một tin nhắn giả mạo.
NHỮNG KẺ DÒ-TÌM NGƯỜI NGOÀI HÀNH TINH
Một đồng nghiệp của tôi, người đã dành cả cuộc đời mình để tìm kiếm sự sống thông minh ngoài vũ trụ là Tiến sĩ Seth Shostak, giám đốc Viện SETI. Với bằng tiến sĩ vật lý của Viện Công nghệ California, tôi có thể mong đợi anh ta trở thành một giáo sư vật lý nổi tiếng giảng dạy cho các sinh viên đang háo hức làm tiến sĩ, nhưng thay vào đó anh ta dành thời gian theo một cách hoàn toàn khác: yêu cầu quyên góp cho Viện SETI từ những cá nhân giàu có, đắm say theo các tín hiệu có thể từ ngoài vũ trụ và đang thực hiện một chương trình radio. Tôi đã từng hỏi anh ấy về "việc trêu trọc hay đùa bỡn" – các nhà khoa học đồng nghiệp có lấy làm khúc khích khi anh nói với họ rằng anh hóng-nghe người ngoài hành tinh từ ngoài vũ trụ không? Không còn nữa rồi, anh tuyên bố. Với tất cả những khám phá mới trong thiên văn học, cơn sóng kia đã quay đầu.
Trên thực tế, anh ta thậm chí còn hăng hái rướn cổ ra và nói thẳng rằng chúng ta sẽ liên lạc với một nền văn minh ngoài hành tinh trong tương lai rất gần. Anh đã và đang ghi-lưu dữ liệu khi tuyên bố rằng ăng-ten 350 của dãy kính viễn vọng Allen hiện đang được chế tạo "sẽ du ngoạn qua một tín hiệu vào năm 2025".
Đó không phải là một chút rủi ro sao, tôi hỏi anh ta? Điều gì làm cho anh ta rất chắc chắn? Một yếu tố làm việc có lợi cho anh Shostak là sự bùng nổ về số lượng kính viễn vọng vô tuyến trong vài năm qua. Mặc dù chính phủ Mỹ không tài trợ cho dự án của mình, Viện SETI gần đây đã tìm ra nguồn tài trợ mới (hit pay dirt) khi nó thuyết phục Paul Allen (tỷ phú Microsoft) quyên góp được hơn $ 30 triệu trong quỹ để bắt đầu Dãy Kính thiên văn Allen ở Hat Creek, California, 290 dặm về phía bắc của San Francisco. Nó hiện đang quét các tầng trời với 42 kính viễn vọng vô tuyến, và cuối cùng sẽ đạt tới 350. (Tuy nhiên, một vấn đề là thiếu kinh phí cho các thí nghiệm khoa học này. Để bù đắp cho việc cắt giảm ngân sách, cơ sở Hat Creek được duy trì sự sống thông qua tài trợ một phần từ quân đội.)
Một điều, anh ta thú nhận với tôi, khiến anh ta vặn vẹo một chút, và đó là khi mọi người nhầm lẫn Dự án SETI với các thợ săn UFO (vật thể không xác định, hay đĩa bay). Người làm việc chính quy, ông tuyên bố, thì dựa trên vật lý và thiên văn học vững chắc, sử dụng công nghệ mới nhất. Tuy nhiên, những người khác – thợ săn UFO, lý thuyết của họ dựa trên các bằng chứng tin đồn giai thoại, thứ vốn có thể hoặc không thể dựa trên sự thật. Vấn đề là đám đông của những người được cho là nhìn thấy UFO mà anh ta nhận được trong thư từ thì không thể tái lập hay kiểm tra được. Anh kêu gọi bất cứ ai tuyên bố đã bị người ngoài hành tinh bắt cóc trong một chiếc đĩa bay để lấy cắp thứ gì đó – ví dụ như một cây bút ngoài hành tinh hoặc đồ chặn giấy – để chứng minh trường hợp của bạn. Không bao giờ để rời UFO bằng tay trắng, anh nói với tôi.
Anh cũng kết luận rằng không có bằng chứng chắc chắn nào cho thấy người ngoài hành tinh đã đến thăm hành tinh của chúng ta. Sau đó tôi hỏi anh ta rằng anh ta có nghĩ rằng chính phủ Hoa Kỳ đang cố tình che đậy bằng chứng về một cuộc gặp gỡ của người ngoài hành tinh, như nhiều nhà lý luận âm mưu tin hay không. Anh trả lời: "Liệu họ có thực sự hiệu quả trong việc che đậy một điều lớn như thế này không? Hãy nhớ rằng, đây cũng chính là chính phủ, vốn vận hành bưu điện hay thư tín." (Có thông tin là rò rỉ ngay…)
PHƯƠNG TRÌNH DRAKE
Khi tôi hỏi Tiến sĩ Wertheimer tại sao anh ta chắc chắn rằng có sự sống ngoài hành tinh ngoài vũ trụ, anh ta trả lời rằng những con số có lợi cho anh ta. Trở lại năm 1961, nhà thiên văn học Frank Drake đã cố gắng ước tính số lượng các nền văn minh thông minh như vậy bằng cách đưa ra các giả định có thể thừa nhận được. Nếu chúng ta bắt đầu với con số một trăm tỷ, số lượng ngôi-sao trong thiên hà Milky Way, thì chúng ta có thể ước tính tỷ lệ của chúng tương tự như mặt trời của chúng ta. Chúng ta có thể giảm con số đó hơn nữa bằng cách ước tính tỷ lệ trong số chúng có các hành tinh, tỷ lệ chúng có các hành tinh giống như trái đất, v.v. Sau khi đưa ra một số giả định hợp lý, chúng ta đưa ra ước tính (có khoảng) mười nghìn nền văn minh tiên tiến trong Dải Ngân hà của chúng ta. (Carl Sagan, với một bộ ước tính khác nhau, đã đưa ra con số một triệu.)
Kể từ đó, các nhà khoa học đã có thể ước tính tốt hơn nhiều về số lượng các nền văn minh tiên tiến trong thiên hà của chúng ta. Ví dụ, chúng ta biết có nhiều hành tinh quay quanh các ngôi sao hơn Drake dự kiến ban đầu và cũng có nhiều hành tinh giống trái đất hơn theo đó. Nhưng chúng ta vẫn phải đối mặt với một vấn đề. Ngay cả khi chúng ta biết có bao nhiêu cặp song sinh giống trái đất trong không gian, chúng ta vẫn không biết có bao nhiêu trong số chúng hỗ trợ sự sống thông minh. Ngay cả trên Trái đất, phải mất 4,5 tỷ năm trước khi những sinh vật thông minh (chúng ta) cuối cùng cũng trỗi dậy từ đầm lầy. Trong khoảng 3,5 tỷ năm, các dạng sống đã tồn tại trên Trái đất, nhưng chỉ trong một trăm nghìn năm gần đây, những sinh vật thông minh như chúng ta mới xuất hiện. Vì vậy, ngay cả trên một hành tinh giống như trái đất, sự trỗi dậy của sự sống thực sự thông minh đã luôn là điều vô cùng khó khăn.
TẠI SAO HỌ KHÔNG, HAY VẪN CHƯA ĐẾN THĂM CHÚNG TA?
Nhưng sau đó tôi đã hỏi Tiến sĩ Seth Shostak của SETI câu hỏi có tính chết người này: Nếu có quá nhiều ngôi sao trong thiên hà và rất nhiều nền văn minh ngoài hành tinh, vậy tại sao họ không, hay chưa đến thăm chúng ta? Đây chính là Nghịch lý Fermi (Fermi Paradox), được đặt tên theo Enrico Fermi, được giải thưởng Nobel, người đã giúp chế tạo bom nguyên tử và mở khóa bí mật về hạt nhân của nguyên tử.
Nhiều lý thuyết đã được đề xuất. Một trong số đó cho rằng, khoảng cách giữa các ngôi sao có thể là quá lớn. Sẽ mất khoảng bảy mươi ngàn năm để các tên lửa hóa học mạnh nhất của chúng ta có thể chạm tới các ngôi sao gần Trái đất nhất. Có lẽ một nền văn minh tiến bộ hàng ngàn đến hàng triệu năm so với chúng ta có thể giải quyết vấn đề này, nhưng có một khả năng khác. Giả chăng họ đã tự hủy hoại mình trong một cuộc chiến tranh hạt nhân. Như John F. Kennedy từng nói: "Tôi rất tiếc khi nói rằng có quá nhiều điểm bằng khôn ngoan để cho rằng rằng sự sống bị tuyệt chủng trên các hành tinh khác bởi vì các nhà khoa học của họ tiến bộ hơn chúng ta".
Nhưng có lẽ lý do hợp lý nhất là đây: Hãy tưởng tượng bạn đi xuống một con đường quê và bắt gặp một ngọn đồi kiến. Có lẽ nào chúng ta nhìn xuống những con kiến và nói, “Tôi mang cho bạn đồ nữ trang nè. Tôi mang cho bạn hạt cườm nè. Tôi cung cấp cho bạn năng lượng hạt nhân nè. Tôi sẽ tạo ra một thiên đường kiến cho bạn nữa. Đưa tôi đến gặp người chỉ huy của bạn nha.”?
Chắc là không rồi.
Bây giờ hãy tưởng tượng rằng các công nhân đang xây dựng một đường cao tốc tám làn bên cạnh ổ kiến. Những con kiến có biết tần số rung động nơi giọng nói, mà các công nhân đang nói chuyện không? Chúng thậm chí có thể biết đường cao tốc tám làn là gì không? Hiểu theo cùng một kiểu, bất kỳ nền văn minh thông minh nào có thể đến Trái đất từ các ngôi sao sẽ là hàng ngàn năm đến hàng triệu năm trước chúng ta, và chúng ta có thể không có gì để đề nghị (có lợi ích nào đó) với họ. Nói cách khác, chúng ta vẫn đang kiêu ngạo để tin rằng người ngoài hành tinh với hàng nghìn tỷ du lịch khi hàng nghìn tỷ dặm chỉ để nhìn-xem chơi với chúng ta.
Nhiều khả năng, chúng ta không ở trên màn hình radar, hay chẳng là mối quan tâm của họ. Trớ trêu thay, thiên hà kia vốn có thể đang có hàng đội nhóm với các dạng sống thông minh và chúng ta thì nguyên thủy đến mức chúng ta không biết hay chẳng nhận thức được gì về họ cả mà thôi.
TIẾP XÚC ĐẦU TIÊN – THE FIRST CONTACT
Nhưng giả sử vào lúc này rằng thời gian ấy sẽ đến, có lẽ sớm hơn là muộn hơn thôi, khi chúng ta liên hệ với một nền văn minh ngoài hành tinh. Khoảnh khắc này có thể là một bước ngoặt trong lịch sử nhân loại. Vì vậy, các câu hỏi tiếp theo là: Họ muốn gì, và ý thức của họ sẽ như thế nào?
Trong các bộ phim và trong tiểu thuyết khoa học viễn tưởng, người ngoài hành tinh thường muốn ăn thịt chúng ta, chinh phục chúng ta, tỏ tình với chúng ta, biến chúng ta thành nô lệ hoặc tước đi hành tinh của chúng ta những tài nguyên quý giá. Nhưng tất cả điều này rất khó khả thi.
Mối liên hệ đầu tiên của chúng ta với một nền văn minh ngoài hành tinh có lẽ sẽ không bắt đầu bằng một chiếc đĩa bay hạ cánh trên bãi cỏ Nhà Trắng. Nhiều khả năng, điều đó sẽ xảy ra khi một số thnah thiếu niên, đang chạy trình bảo vệ màn hình từ dự án SETI @ home, thông báo rằng PC của anh ta đã giải mã tín hiệu từ kính viễn vọng vô tuyến Arecibo ở Puerto Rico. Hoặc có lẽ khi dự án SETI tại Hat Creek phát hiện một thông báo cho thấy có sự thông minh nào đó ngoài kia.
Cuộc gặp gỡ đầu tiên của chúng ta do đó sẽ là một sự-kiện-một-chiều. Chúng ta sẽ có thể nghe lén các tin nhắn thông minh, nhưng một tin nhắn trở lại có thể mất hàng thập kỷ hoặc hàng thế kỷ để tiếp cận họ.
Các cuộc trò chuyện mà chúng ta nghe trên đài phát thanh có thể cho chúng ta cái nhìn sâu sắc có giá trị về nền văn minh ngoài hành tinh này. Nhưng hầu hết các thông điệp có thể sẽ là cuộc tám chuyện, giải trí, hay âm nhạc, vv, với ít nội dung khoa học.
Sau đó, tôi hỏi Tiến sĩ Shostak câu hỏi quan trọng tiếp theo: Anh sẽ giữ bí mật khi [Liên-hệ-Đầu-tiên] được thực hiện chứ? Rốt cuộc, nó sẽ không gây ra sự hoảng loạn lớn, sự cuồng loạn tôn giáo, sự hỗn loạn và di tản tự phát ư? Tôi hơi bất ngờ khi anh nói không. Nhóm nghiên cứu sẽ cung cấp tất cả dữ liệu cho chính phủ trên thế giới và người dân.
Các câu hỏi tiếp theo là: Họ sẽ trông như thế nào? Họ nghĩ ra làm sao?
Để hiểu Ý thức của người ngoài hành tinh, có lẽ nên phân tích một ý thức khác khá xa lạ với chúng ta, đó là ý thức của động vật. Chúng ta sống với chúng, nhưng chúng ta hoàn toàn không biết gì về những gì diễn ra trong tâm trí chúng.
Hiểu ý thức của động vật, quay trở lại, có thể giúp chúng ta hiểu ý thức của người ngoài hành tinh.
TƯƠNG LAI CỦA TÂM TRÍ - MICHIO KAKU
BẢN DỊCH CỦA ĐỖ BÁ HUY
