Số nguyên tử: 15
Trọng lượng nguyên tử: 30,973762
Màu sắc: trắng, đen, đỏ hoặc tím (tùy loại)
Pha: rắn
Phân loại: phi kim
Điểm thăng hoa: đỏ: 416 – 590oC, tím: 620oC
Điểm nóng chảy: trắng: 44oC, đen: 410oC
Điểm sôi: trắng 281oC
Cấu trúc tinh thể: trắng: lập phương tâm khối hoặc triclinic; tím: monoclinic; đen: orthorhombic; đỏ: vô định hình
Phosphorus được mệnh danh là “nguyên tố của quỷ” – không phải chỉ vì nó là nguyên tố thứ 13 được người ta khám phá. Nó được tinh chế lần đầu tiên vào năm 1669 ở Hamburg, Đức – thành phố mà gần 300 năm sau đó, trong Thế chiến thứ hai, đã hứng chịu một trong những cuộc tập kích bom cháy tàn khốc nhất trong lịch sử khi các máy bay ném bom của quân Đồng minh thả xuống hàng tấn phosphorus bốc lửa, thiêu đốt thành phố thành tro bụi. Phosphorus cũng có độc tính cao khi ăn phải, nó phản ứng với gan gây chết người trong vòng vài ngày. Thêm nữa, nó là thành phần chính trong khí độc thần kinh, loại khí giết người bằng cách khóa chặn các enzyme chi phối cách thức cơ thể gửi tín hiệu đến các cơ quan thiết yếu như tim chẳng hạn. Tóm lại, phosphorus thật sự đúng là nguyên tố của quỷ.
Phosphorus là nguyên tố đầu tiên được khám phá kể từ thời cổ xưa. Bản thân khám phá đó là một câu chuyện dài. Nhà giả kim thuật người Đức Hennig Brand đang cố gắng thu được hòn đá triết học – một chất liệu thần bí được cho là có thể biến đổi các kim loại thành vàng. Vì những lí do chỉ có ông mới rõ, Brand nghi ngờ rằng có thể trích xuất nó từ nước tiểu. Để hoàn tất, ông bố trí đun sôi hàng trăm lít nước tiểu – và chất liệu ông thu được cuối cùng có mùi ngửi thật kinh khủng. Ông tin rằng bằng cách như vậy sẽ giúp ông tăng thêm khả năng thu được hòn đá triết học.
Brand chưng cất nước tiểu thành một chất màu trắng, ông thấy nó phát sáng trong bóng tối. Tin rằng mình đã thật sự tìm thấy hòn đá triết học, ông giữ khám phá đó cho riêng mình, chỉ bán bí mật của ông cho những người khác vào những năm sau này. May thay, lẽ phải cuối cùng đã phơi bày khi, vào năm 1777, nhà hóa học người Pháp Antoine Lavoisier nhận ra phosphorus là một nguyên tố mới (chất mà Brand điều chế thật ra là một hợp chất: ammonium sodium hydrogen phosphate). Vì lo giữ bí mật nên Brand mất đi cơ hội đặt tên cho nguyên tố. Cuối cùng thì nó được mang tên gốc Hi Lạp là phosphorus, nghĩa là “phát ra ánh sáng”.
Các phosphate là dạng phổ biến nhất của phosphorus trên Trái đất và được cấu tạo gồm phosphorus liên kết với các nguyên tử oxygen. Các phân tử phosphate có tầm quan trọng tối cao trong hóa sinh học, chúng là thành phần của ATP (adenosine triphosphate), chất tác dụng như một môi trường dự trữ năng lượng trong các tế bào sống. Phosphate còn là một thành phần trong ADN, và thiết yếu đối với bộ xương; xương được cấu tạo bởi calcium phosphate. Khoảng 0,7 kg (1,5 lb) cơ thể người trưởng thành trung bình được làm từ phosphorus. Đồng thời, các phosphate còn thiết yếu cho sự tăng trưởng của thực vật và hoa màu, và do đó là một thành phần chính trong phân bón.
Mọi sinh vật sống đều cần phosphate, hợp chất hóa học của nguyên tố phosphorus kết hợp với oxygen. Trong ảnh là một mẩu phosphorus tím.
Phosphorus có bốn dạng thù hình tự nhiên, phổ biến nhất là phosphorus trắng và phosphorus đỏ. Còn có phosphorus tím, được tạo ra bằng cách đun nóng phosphorus đỏ, và phosphorus đen, được tạo ra dưới áp suất cao từ các dạng thù hình khác. Phosphorus trắng là dạng nguy hiểm nhất; nó bắt lửa tự phát trong không khí, nên nó được sử dụng trong đạn hiệu và bom cháy. Nếu bị nuốt phải thì chất này vẫn tiếp tục cháy, gây ra tình trạng nhiễm độc gọi là “hội chứng phân khói”.
Trích The Periodic Table – Paul Parsons & Gail Dixson
