HỌ TRÔNG NHƯ THẾ NÀO
Khi xem một bộ phim khoa học viễn tưởng, điểm nổi bật hay cao trào thường là khi chúng ta nhìn thấy người ngoài hành tinh. (Trong thực tế, một trong những tính năng đáng thất vọng của bộ phim "Contact" trái lại đã là, sau những tích lũy rất lớn, chúng ta không bao giờ thấy người ngoài hành tinh.) Nhưng trong loạt phim Star Trek, tất cả người ngoài hành tinh trông giống như chúng ta và nói như chúng ta, tất cả đều nói tiếng Anh kiểu Mỹ cách hoàn hảo. Điều duy nhất khác biệt về họ là họ có các loại mũi khác nhau. Tưởng tượng tốt hơn là người ngoài hành tinh trong Chiến tranh giữa các vì sao, những người trong đó trông giống như động vật hoang dã hoặc cá, nhưng họ luôn xuất phát từ các hành tinh, nơi họ hít thở không khi và có trọng lực tương tự như Trái đất.
Lúc đầu, người ta có thể nói rằng người ngoài hành tinh có thể trông giống như bất cứ điều gì mà bạn thích hay bạn có thể tưởng tượng, vì chúng ta chưa bao giờ liên lạc với họ. Nhưng có một logic nhất định mà họ có khả năng làm theo. Mặc dù chúng ta không thể chắc chắn, nhưng xác suất cao rằng cuộc sống trong không gian bên ngoài có thể bắt đầu trong đại dương và bao gồm các phân tử dựa trên carbon. Cấu trúc Hóa học như vậy lý tưởng để đáp ứng hai tiêu chí quan trọng cho cuộc sống: khả năng lưu trữ một lượng thông tin khổng lồ, vì cấu trúc phân tử phức tạp của nó, và khả năng tự tái tạo. (Carbon có bốn liên kết nguyên tử, cho phép nó tạo ra các chuỗi hydrocacbon dài, bao gồm protein và DNA. Những chuỗi này xảy ra trong dạng hai sợi, thứ có thể làm cởi bỏ nhau ra và sau đó chụp lấy các phân tử để tạo một bản sao của chính chúng theo mã này.)
Một ngành khoa học mới gần đây đã được sinh ra, được gọi là exobiology – sinh vật học ngoài hành tinh, để nghiên cứu sự sống trên các thế giới xa xôi với các hệ sinh thái khác với các hệ sinh vật được tìm thấy trên Trái Đất. Cho đến nay, các nhà ngoại sinh vật học – exobiologists đã gặp khó khăn khi cố gắng tìm ra một con đường để tạo ra các dạng sống không dựa trên chất hóa học cácbon mang lại cho chúng ta những phân tử phong phú và đa dạng. Nhiều dạng sống có thể ở các thể trạng khác đã được xem xét, chẳng hạn như những sinh vật giống như quả bóng thông minh trôi nổi trong bầu khí quyển của những người khổng lồ khí, nhưng thật khó để tạo ra một thực thể hóa học làm cho những sinh vật đó trở nên có khả năng tồn tại.
Khi tôi còn là một đứa trẻ, một trong những bộ phim yêu thích của tôi là "Forbidden Planet", đã dạy tôi một bài học khoa học có giá trị. Trên một thế giới xa xôi, các phi hành gia bị khủng bố bởi một con quái vật khổng lồ đang giết chết dần các thành viên phi hành đoàn. Một nhà khoa học lấy một khuôn thạch cao của những dấu chân được bỏ lại phía sau trên đất. Anh ta bị sốc bởi những gì anh ta tìm thấy. Chân của con quái vật, ông tuyên bố, vi phạm tất cả các quy luật của tiến hóa từng được biết. Móng vuốt, ngón chân, xương đều được sắp xếp theo cách mà với con người chúng chả có ý nghĩa gì cả.
Điều này khiến tôi chú ý. Một con quái vật vi phạm luật tiến hóa? Đây là một khái niệm mới đối với tôi, rằng ngay cả quái vật và người ngoài hành tinh cũng phải tuân theo luật khoa học. Trước đây, tôi đã nghĩ rằng những con quái vật chỉ phải hung dữ và xấu xí. Nhưng nó có ý nghĩa hoàn hảo rằng những con quái vật và người ngoài hành tinh sẽ phải tuân theo các luật tự nhiên (laws of nature) tương tự mà chúng ta làm. Họ không sống trong chân không (vacuum).
Ví dụ, khi tôi nghe về con quái vật Lock Ness, tôi phải hỏi những gì sẽ là quần thể sinh sản của một sinh vật như vậy? Nếu một sinh vật giống loài khủng long có thể tồn tại trong hồ đó, nó phải là một phần của một quần thể sinh sản có lẽ khoảng năm mươi sinh vật khác. Trong trường hợp đó, bằng chứng về những sinh vật này (ở dạng xương, xương của các con mồi mà chúng đã ăn, các sản phẩm chất thải, et cetera) cần được tìm thấy dễ dàng. Thực tế là không có bằng chứng nào kiểu này được phát hiện cho xác minh những hoài nghi ngờ về sự tồn tại của chúng.
Tương tự, người ta có thể áp dụng các định luật tiến hóa cho người ngoài hành tinh trong không gian. Nó là điều bất khả thi để nói một cách chính xác về một nền văn minh xa lạ có thể xuất hiện như thế nào trên một hành tinh xa xôi. Tuy nhiên, chúng ta có thể đưa ra một số suy luận dựa trên sự tiến hóa của chính chúng ta. Khi chúng ta phân tích cách Homo Sapiens phát triển trí thông minh, chúng ta thấy ít nhất ba thành phần cần thiết trong sự nổi lên của chúng ta từ đầm lầy.
1. Một vài dạng mắt hình cầu – some form of stereo eyes
Nói chung, động vật ăn thịt thông minh hơn con mồi. Để săn lùng hiệu quả, kẻ đi săn phải là một bậc thầy của tàng hình, xảo quyệt, chiến lược, ngụy trang và đánh lừa. Kẻ đi săn cũng phải biết thói quen của con mồi, nơi chúng ăn, điểm yếu của chúng là gì, phòng thủ của chúng là gì. Tất cả điều này đòi hỏi một số sức mạnh não bộ.
Mặt khác, tất cả con mồi phải làm là chạy.
Điều này được phản ánh trong con mắt chúng – kẻ săn và con mồi. Thợ săn, như hổ và cáo, có đôi mắt đối mặt với mặt trước của chúng, mang lại cho chúng tầm nhìn hình cầu nổi – stereo vision khi não so sánh hình ảnh từ mắt trái và phải. Điều này cho phép chúng đánh giá khoảng cách, đó là điều cần thiết trong việc định vị con mồi. Tuy nhiên, con mồi không cần tầm nhìn hình cầu nổi. Tất cả những gì kẻ bỏ chạy cần là tầm nhìn 360 độ để quét tìm sự hiện diện của những kẻ săn mồi, và do đó chúng có đôi mắt trên mỗi mặt bên của khuôn mặt, như hươu và thỏ.
Trong mọi khả năng, người ngoài hành tinh thông minh trong không gian sẽ có nguồn gốc từ những kẻ săn mồi săn lùng thức ăn của họ. Điều này không nhất thiết có nghĩa là họ sẽ hung hăng, nhưng nó có nghĩa là tổ tiên của họ từ lâu có thể là kẻ săn mồi. Chúng ta có thể học hành xử tốt để thận trọng.
2. Một số hình dạng ngón tay cái linh hoạt hoặc có thể nắm bắt ngón phụ
Một dấu hiệu của một loài có thể phát triển một nền văn minh thông minh là khả năng vận dụng môi trường. Thay vì các loài thực vật, vốn có lòng độ lượng với các thay đổi ở môi trường xung quanh, các loài động vật thông minh có thể định hình môi trường của chúng để tăng cơ hội sống sót. Một điều khiến con người tách biệt là ngón tay cái có thể đối lập cách linh hoạt (opposable thumb), điều này cho chúng ta khả năng sử dụng tay để khai thác các công cụ. Trước đây, bàn tay được sử dụng chủ yếu để đu từ các nhánh cây, và vòng cung được tạo ra bởi ngón trỏ và ngón tay cái của chúng ta là khoảng kích thước của một nhánh cây ở châu Phi. (Điều này không có nghĩa là những ngón tay cái đối lập linh hoạt là phương tiện duy nhất có thể dẫn đến trí thông minh. Các xúc tu và móng vuốt cũng có thể đủ cho điều ấy.)
Vì vậy, sự kết hợp của các tiêu chí đầu tiên và thứ hai cho phép con vật có khả năng sử dụng phối hợp tay-mắt để săn mồi và cũng để thao tác các công cụ. Nhưng tiêu chí thứ ba liên kết tất cả với nhau.
3. Ngôn ngữ
Trong số hầu hết các loài, và bài học một cá nhân có thể học chết theo con vật đó.
Để bàn giao và tích lũy thông tin cần thiết từ thế hệ này sang thế hệ khác, một số hình thức ngôn ngữ là rất quan trọng. Ngôn ngữ trừu tượng hơn, thì nhiều thông tin hơn có thể được truyền tải giữa các thế hệ.
Là một thợ săn giúp khuyến khích sự tiến hóa của ngôn ngữ, bởi vì kẻ săn mồi theo đàn hay theo nhóm phải giao tiếp và phối hợp với nhau. Ngôn ngữ chủ yếu là hữu ích cho động vật dạng đàn/nhóm. Trong khi một thợ săn đơn lẻ có thể bị nghiền nát bởi một con voi mastodon, một nhóm thợ săn có thể phục kích, vây quanh, bẫy, chăng lưới và kéo ngã xuống một con mastodon. Hơn nữa, ngôn ngữ nhất thiết là một hiện tượng xã hội thúc đẩy sự phát triển hợp tác giữa các cá nhân. Đây là một thành phần thiết yếu trong sự phát triển của nền văn minh nhân loại.
Tôi đã có một ví dụ điển hình được phác họa về các khía cạnh xã hội của ngôn ngữ khi tôi bơi trong một hồ bơi đầy cá heo vui nhộn để thực hiện một chương trình truyền hình với Kênh Discovery. Được chèn vào hồ bơi là những cảm biến âm thanh ghi lại những tiếng rít và huýt sao mà chúng thường giao tiếp với nhau. Mặc dù chúng không có một ngôn ngữ chữ viết, chúng có một âm thanh rõ ràng, thứ có thể ghi lại và phân tích..
Sau đó, bằng cách sử dụng máy tính, người ta có thể tìm kiếm các mẫu biểu thị thông minh. Ví dụ, nếu một người phân tích ngẫu nhiên ngôn ngữ tiếng Anh, người ta thấy rằng chữ cái e là chữ cái phổ biến nhất trong bảng chữ cái. Sau đó, người ta có thể biên soạn một danh sách các chữ cái và phân tích tần suất mỗi chữ cái được sử dụng, cung cấp một "dấu vân tay" đặc biệt cho ngôn ngữ đó hoặc một người cụ thể. (Điều này có thể được sử dụng để theo dõi tác giả của các bản thảo lịch sử - để hiển thị, ví dụ, Shakespeare thực sự đã viết các vở kịch của mình.)
Tương tự như vậy, người ta có thể ghi lại các thông tin liên lạc giữa các chú cá heo và thấy rằng sự lặp lại của rít cao và huýt sáo của chúng tuân theo một công thức toán học.
Sau đó, người ta có thể phân tích ngôn ngữ của một số loài khác, chẳng hạn như chó và mèo, và tìm thấy một dấu hiệu tương tự của trí thông minh.
Tuy nhiên, khi chúng ta bắt đầu phân tích âm thanh của côn trùng, chúng ta tìm thấy ít bằng chứng về trí thông minh. Vấn đề là động vật có ngôn ngữ nguyên thủy, và các máy tính có thể tính toán độ phức tạp của chúng bằng toán học.
TƯƠNG LAI NHÂN LOẠI - MICHIO KAKU
Bản dịch của ĐỖ BÁ HUY
Phần tiếp theo >>
