Các phương tiện truyền thông đang nói nhiều về siêu trăng, hiện tượng xảy ra thường niên. Siêu trăng năm nay xảy ra lúc 18:32 ngày 23/6/2013 (giờ VN).
Tên gọi “siêu trăng” (supermoon) lần đầu tiên được đặt ra bởi nhà chiêm tinh học Richard Nolle để mô tả mặt trăng tròn khi nó ở cách Trái đất chưa tới 359.000 km. Nghĩa là nó ở gần hơn khoảng cách trung bình Trái đất-Mặt trăng khoảng 6%.
Mặc dù ở gần thường lệ, nhưng siêu trăng là khá bình thường và, theo định nghĩa của Nolle, nó xảy ra vài lần mỗi năm. Nhưng giới truyền thông không thích thế, bạn có thể thấy họ giật đủ loại tít về hiện tượng thường niên này. Và Thư Viện Vật Lý cũng không ngoại lệ!
So sánh đường kính của Mặt trăng tại cận điểm (gần Trái đất nhất) và tại viễn điểm. Ảnh: NASA
Sự thật và đồn đại
Trong những ngày vừa qua, có lẽ bạn đã bắt gặp những con số nói về kích cỡ và độ sáng của Mặt trăng trong tuần này, nhưng coi chừng bị lừa bạn nhé. Siêu trăng này sẽ chỉ lớn hơn mặt trăng tròn trung bình khoảng 7% thôi. Đa số nguồn tin quảng cáo trưng ra con số tăng 14% kích cỡ vì họ đang so sánh nó với mặt trăng tròn nhỏ nhất trong năm.
Siêu trăng trong tuần này cũng sẽ mang đến thủy triều dâng cao nhất năm 2013, vì Mặt trăng ở gần hơn tác dụng lực hút hấp dẫn mạnh hơn. Tuy nhiên, mức biến thiên này là không đủ để gây ra động đất, lũ lụt hay núi lửa phun như người ta đồn đại.
Ảo giác Mặt trăng
Mặc dù Mặt trăng trông chẳng to hơn bao nhiêu vào đêm siêu trăng, nhưng trong dân gian có nhiều câu chuyện kể về những mặt trăng tròn to đùng treo lơ lửng trên những ngọn cây. Cái gọi là ảo giác Mặt trăng này làm cho Mặt trăng trông to hơn khi nhìn theo đường chân trời và có thể lừa người ta tin vào câu chuyện huyền thoại siêu trăng.
Không phải ai cũng hiểu rõ tại sao ảo giác Mặt trăng xảy ra, nhưng dưới đây là hai trong các lí thuyết mà các nhà tâm lí học cho rằng có thể lí giải được hiệu ứng trên.
Một lí thuyết cho rằng não của chúng ta cảm nhận khoảng cách đến bầu trời theo phương thẳng hướng trên đầu thì gần hơn so với khoảng cách đến chân trời. Chúng ta nghĩ Mặt trăng phải to hơn ở phía chân trời vì chúng ta cảm nhận khoảng cách đến chân trời là xa hơn. Bạn thấy khó hiểu phải không? Hãy nhìn vào hình minh họa bên dưới. Vạch màu vàng ở phía trên trông có vẻ to hơn vạch màu vàng phía dưới. Nhưng nếu không tin thì bạn lấy thước đo xem, hai vạch màu vàng ấy là cùng kích cỡ.
Ảo giác Ponzo. Mắt của bạn bị đánh lừa bởi độ sâu của phối cảnh. Hai vạch màu vàng là cùng kích cỡ mặc dù vạch phía trên trông có vẻ to hơn.
Các nhà tâm lí học còn đề xuất rằng Mặt trăng lơ lửng trên đầu trông nhỏ hơn vì nó bị vây quanh bởi không gian trống rỗng, còn Mặt trăng ở gần đường chân trời trông to hơn vì xung quanh nó là cây cối và những dãy nhà. Hai vòng tròn màu cam trong bình bên dưới có kích cỡ y hệt nhau. Nhưng vòng tròn màu cam ở bên phải trông to hơn vòng tròn màu cam ở bên trái do kích cỡ tương đối của nó so với những vòng xung quanh.
Ảo giác Ebbinghaus. Chúng ta cảm nhận kích cỡ của một vật trên cơ sở so sánh nó với những vật xung quanh. Hai vòng tròn màu vàng là cùng kích cỡ, nhưng vòng tròn màu vàng bên phải trông to hơn vì nó được vây quanh bởi những vòng tròn nhỏ hơn.
Vì thế, siêu trăng có thể trông to hơn bình thường nếu bạn ngắm nó vào buổi tối lúc Mặt trăng vừa mới mọc, nhưng sự chênh lệch kích cỡ thật sự không đủ lớn để bạn để ý thấy.
Theo Sky and Telescope
