Nghệ thuật và khoa học dự đoán giải Nobel

Việc dự đoán giải Nobel chẳng khác mấy với dự báo thị trường chứng khoán. Chuyên gia cũng chẳng hơn gì 'tay ngang'.

Nếu bạn nghe thấy các vị giáo sư hay chuyên gia nào đó dự đoán rằng “hạt thần thánh” sẽ giành giải Nobel trong tuần tới, hoặc một nhà văn người Mĩ sắp giành giải Nobel văn chương, thì nhớ hãy thận trọng theo dõi cho đến phút cuối nhé.

“Ứng cử viên ưu tiên số một của tôi chưa từng thắng giải, và đây là năm thứ tư tôi nuôi hi vọng,” nhà nghiên cứu hòa bình người Na Uy, Kristian Harpviken thừa nhận. Ông là một trong những tiếng nói sáng giá nhất trong cuộc chơi dự đoán hằng năm với Giải Nobel Hòa bình. Những ứng viên ông chọn trong những năm qua là học giả người Mĩ Gene Sharp, nhà hoạt động quyền phụ nữ Afghanistan Sima Samar và blogger người Tunisi Lina Ben Mhenni.

Hòa bình và giải thưởng hòa bình thường gây nhiều bàn tán, nhưng việc dự đoán giải Nobel hòa bình không khó như dự đoán giải thưởng hóa học, vật lí học, y học và kinh tế học.

Nhà hóa học và nhà công nghiệp người Thụy Điển Alfred Nobel (1833-1896) là người sáng lập Giải Nobel.

• Những điều có thể bạn chưa biết về giải Nobel Vật lí

Sẽ dễ dàng dự đoán giải thưởng hơn nếu Ủy ban Xét giải Nobel bám theo di chúc của nhà công nghiệp người Thụy Điển sáng lập giải, ông muốn những giải thưởng hằng năm phản ánh những thành tựu to lớn “trong những năm trước đó”. Nhưng quy chế Nobel đã bị sửa lại để các ủy ban có thể trao giải cho những khám phá đã thực hiện trước đó một thập niên, để đảm bảo rằng khám phá đó đã đứng vững trước sự kiểm nghiệm của thời gian.

“Tôi nghĩ ông Nobel cũng sẽ OK thôi,” Per Carlson, cựu chủ tịch ủy ban xét giải vật lí phát biểu. Theo Carlson, nếu xét trao giải quá sớm có thể dẫn tới trao nhầm. Tình trạng đó xảy ra vào năm 1974, khi giải Nobel vật lí được trao cho các nhà thiên văn vô tuyến người Anh Martin Ryle và Antony Hewish. Ông Hewish nhận giải cho sự khám phá ra pulsar, nhưng sau này người ta mới rõ đúng ra giải thưởng nên trao cho các học trò của ông, vì họ mới là người thật sự khám phá ra pulsar (các sao neutron đang quay tròn).

Nhưng việc hoãn thời gian trao giải có thể đánh mất cơ hội cho đột phá khoa học được bàn tán nhiều nhất trong năm nay: sự nhận dạng công bố xác nhận đã nhận ra một hạt rất có khả năng là boson Higgs.

Peter Higgs có được đề cử không thì chẳng rõ, vì hạn chót đề cử là hồi tháng 2 và thông tin nội bộ của giải Nobel chỉ được công bố vào 50 năm sau.

Cá cược giải Nobel Văn chương còn khó thắng hơn nhiều. Ladbrokes cược 3 ăn 1 cho nhà văn người Nhật Bản Haruki Murakami và 10 ăn 1 cho ca sĩ-nhạc sĩ người Mĩ Bob Dylan (một người ngoài cuộc vì giải văn chương chưa từng xét trao cho nhạc sĩ nào). Người Mĩ nhận giải Nobel văn chương gần đây nhất là Toni Morrison hồi năm 1993.

Hãng tin Thomson Reuters còn tiến hành phân tích hàng nghìn trích dẫn và bài báo để tìm manh mối cho những người thắng giải khoa học và kinh tế học. Trong số 158 nhà khoa học do hãng này dự đoán kể từ năm 2002, 26 người đã thắng giải, nhưng chỉ có 9 người thắng giải trong đúng năm mà Reuters dự đoán.

Giải Nobel Kinh tế học do Ngân hàng Trung ương Thụy Điển sáng lập kể từ năm 1968 là giải thưởng khó dự đoán nhất. Không giống như những nhà khoa học giành giải Nobel cho những thứ như tia X hay virus AIDS, những người thắng giải kinh tế học thường được trao giải cho những lí thuyết trừu tượng về diễn biến của thị trường.

Giáo sư kinh tế quốc tế Hubert Fromlet, tại trường Đại học Linnaeus ở Thụy Điển, mỗi năm đều nêu ra danh sách “hẹp” gồm 10 nhà kinh tế ông cho là có khả năng giành giải nhất. Ngoài ra, ông còn nêu một danh sách “tương đối hẹp” gồm 20 tên tuổi và một danh sách “rộng” gồm 40 người.

Nhưng với 40 tên tuổi thì phải chăng có dự đoán cũng như không? “Tất nhiên, chỉ cần có một người trong Top 40 của tôi giành giải là tôi cảm thấy mãn nguyện rồi,” Fromlet nói.

Trần Nghiêm (thuvienvatly.com)
Theo PhysOrg.com