Alfvén, Hannes Olof Gösta
(1908 – 1995)
Thụy Điển
Nhà vật lí
Có vô số khám phá khoa học thuộc về Hannes Olof Gösta Alfvén trong những lĩnh vực như vật lí vũ trụ, vật lí thiên văn và vật lí plasma, một lĩnh vực Alfvén đi tiên phong. Alfvén được công nhận là cha đẻ của từ thủy động lực học (MHD), nghiên cứu các plasma, hay các chất khí ion hóa, trong từ trường, và đã nhận Giải Nobel Vật lí năm 1970 cho nghiên cứu này. Ông là nhà khoa học vũ trụ đầu tiên được nhận giải Nobel.
Sinh ngày 30 tháng 5 năm 1908, ở Norrkoeping, Thụy Điển, Alfvén là con trai của ông Johannes Alfvén và bà Anna-Clara Romanus Alfvén. Cả bố mẹ ông đều là bác sĩ. Alfvén cưới bà Kerstin Maria Erikson vào năm 1935, và hai người có năm người con.
Alfvén, Hannes Olof Gösta
(1908 – 1995)
Sau khi học tiểu học và trung học tại quê nhà, Alfvén vào trường Đại học Uppsala; ông lấy bằng tiến sĩ vật lí vào năm 1934. Sau đó ông làm giảng viên vật lí tại trường đại học trên; và ba năm sau thì trở thành nhà nghiên cứu vật lí tại Viện Vật lí Nobel. Vào năm 1940, Alfvén vào làm tại Viện Công nghệ Hoàng gia ở Stockholm, ông ở lại đó cho đến năm 1967. Trong những năm tháng tại viện, Alfvén đã đảm đương nhiều trọng trách khác nhau, bao gồm giáo sư lí thuyết điện, giáo sư điện tử, và giáo sư vật lí plasma.
Nghiên cứu của Alfvén vào cuối thập niên 1930 và đầu thập niên 1940 khảo sát các hiện tượng thiên văn, nhất là plasma. Plasma tồn tại ở những nhiệt độ cực cao, chúng có thể được tìm thấy ở các ngôi sao, và là một hỗn hợp dạng khí gồm những ion tích điện dương và electron. Các nguyên tử và phân tử hoàn toàn bị tích điện ở những nhiệt độ cao như thế. Các quan sát plasma của Alfvén là kết quả của những nghiên cứu của ông về vết đen mặt trời, bão từ và những hiện tượng sao khác. Một trong những kết quả quan trọng hàng đầu của Alfvén là định lí dòng đóng băng, định lí phát biểu rằng một plasma bị “đóng băng” với các đường sức từ. Dưới những điều kiện nhất định, Alfvén đề xuất, từ trường đi cùng với một plasma di chuyển chung với nhau. Khám phá này có đóng góp lớn cho lĩnh vực vật lí vũ trụ. Năm 1939, Alfvén công bố những kết quả của ông về bão từ và những màn trình diễn ánh sáng trong khí quyển. Các lí thuyết của ông có ảnh hưởng đáng kể đến các lí thuyết hiện đại của từ trường Trái đất.
Nghiên cứu các vết đen mặt trời đã đưa đến khám phá mang tính cách mạng của Alfvén về các sóng thủy từ, chúng được đặt tên là sóng Alfvén để tôn vinh ông. Vào lúc diễn ra khám phá của ông, niềm tin truyền thống là sóng điện từ không có khả năng xâm nhập sâu vào một chất dẫn. Tuy nhiên, Alfvén đề xuất rằng sóng điện từ thật ra là những vật dẫn rất tốt có khả năng đi xuyên qua chất khí mặt trời tích điện cao. Ông công bố lí thuyết của ông vào năm 1942, nhưng nó thường bị phớt lờ và bác bỏ. Trong một bài giảng tại Đại học Chicago vào 6 năm sau đó, Alfvén một lần nữa nêu ra lí thuyết của ông, và nó được chấp nhận, một phần nhờ sự chấp nhận khái niệm của Enrico Fermi.
Một trong những mục tiêu của Alfvén trong nghiên cứu của ông với plasma và MHD là tìm hiểu nguồn gốc của vũ trụ. Alfvén tin rằng vũ trụ đã hình thành từ plasma và là người ủng hộ “vũ trụ học plasma”, lí thuyết đối ngược với lí thuyết vụ nổ lớn của sự ra đời của vũ trụ. Vũ trụ học plasma đề xuất rằng vũ trụ không có bắt đầu và không có kết thúc, và rằng vũ trụ đã được hình thành bởi lực điện và lực từ của plasma, chúng ảnh hưởng đến sự tổ chức của các hệ sao và những cấu trúc khác mà người ta quan sát thấy.
Mặc dù các nghiên cứu của Alfvén tập trung vào không gian vũ trụ, nhưng nhiều kết quả của ông có những ứng dụng thực tiễn. Các nỗ lực điều khiển sự nhiệt hạch, chẳng hạn, là dựa trên MHD. Trong những năm cuối đời của Alfvén, ông trở nên tích cực trong phong trào chống hạt nhân, ông cho rằng năng lượng hạt nhân là nguy hiểm trong bất cứ ứng dụng nào. Những bất đồng với chính phủ Thụy Điển về các chính sách năng lượng hạt nhân buộc ông phải rời khỏi Thụy Điển và đảm nhận một vị trí tại trường Đại học California ở San Diego vào năm 1967. Ngoài giải Nobel nhận chung với Louis-Eugène-Félix-Néel, Alfvén còn nhận một số vinh dự và giải thưởng khác. Trong số này có Huy chương Vàng của Hội Thiên văn học Hoàng gia (1967), Huy chương Franklin của Viện Franklin (1971), và Huy chương Vàng Bowie (1987). Alfvén qua đời hôm 2 tháng 4 năm 1995, tại Stockholm, Thụy Điển.
Theo Encyclopedia of World Scientists
