20 “LỖI” TRONG SÁCH GIÁO KHOA VÀ SÁCH BÀI TẬP VẬT LÍ 12

Chu Văn Biên, Nguyễn Văn Thoại Bộ môn Vật lí, Đại học Hồng Đức.

Bài này đã được đăng trong số đặc biệt 3/2010 của Tạp chí giáo dục. Theo yêu cầu của một số đồng nghiệp chúng tôi đăng lại.

Theo thông báo số 254/TB-BGDĐT ngày 7/7/2008 “V/v lấy ý kiến góp ý về chương trình giáo dục và sách giáo khoa phổ thông qua diễn đàn mạng giáo dục Edunet”, chúng tôi xin nêu lên một số ý kiến về hai bộ sách giáo khoa, sách bài tập vật lí 12 nâng cao và cơ bản hiện đang được sử dụng giảng dạy ở các trường THPT. Theo hướng dẫn của thông báo 254/TB-BGDĐT, chúng tôi đã phát hiện và phân loại các lỗi như sau:

 1) Một số lỗi về nội dung kiến thức.

Lỗi  1.     Sách giáo khoa Vật lí 12 nâng cao NXBGD 2009 (VL12NC), trang 269, có viết: “…Nhà vật lí Paoli, người Áo, đã tiến đoán sự tồn tại của hạt sơ cấp mới trong phân rã b⁺ là nơtrinơ và phản hạt nơtrinô; các hạt này không mang điện, có khối lượng nghỉ bằng 0, chuyển động với tốc độ xấp xỉ bằng tốc độ ánh sáng”.

Điều này là chưa chính xác, bởi vì theo thuyết tương đối của Anhstanh, nếu vật chuyển động với tốc độ xấp xỉ tốc độ ánh sáng (v » c) thì khối lượng nghỉ xấp xỉ bằng m₀ » 0 chứ không thể bằng 0!

Sách giáo khoa Vật lí 12 NXBGD 2009 (VL12), trang 189 viết: ”…Đó là hạt nơtrinô, có khối lượng rất nhỏ, không tích điện, chuyển động với tốc độ xấp xỉ tốc độ ánh sáng”!

Lỗi  2.     Sách VL12NC, trang 234, có viết: “Hiện tượng giảm điện trở suất, tức là tăng độ dẫn điện của bán dẫn, khi có ánh sáng thích hợp chiếu vào gọi là hiện tượng quang dẫn”.

Hỏi: Nếu chiếu chùm tia hồng ngoại thích hợp vào chất bán dẫn thì điện trở của chất bán dẫn có giảm không?

Nên chăng thay cụm từ “ánh sáng thích hợp” bởi “bức xạ điện từ thích hợp”?

Lỗi  3.     VL12, trang 4, có viết: Nếu sau những khoảng thời gian bằng nhau, gọi là chu kỳ, vật trở lại vị trí cũ theo hướng cũ thì dao động của vật đó là tuần hoàn”.

Điều này không chính xác! Ví dụ xét chất điểm dao động điều hòa với biên độ A. Khoảng thời gian vật đi từ –A đến A rồi từ A về –A là một chu kỳ. Như vậy vật trở lại vị trí cũ –A (vị trí bắt đầu dao động) ngược hướng với hướng cũ chứ không  phải theo hướng cũ.

Lỗi  4.     VL12, trang 45, có viết: “…cho cần rung, ta thấy hai điểm S₁, S₂ gần như đứng yên..”.

Hỏi: Nếu như S₁, S₂ gần như đứng yên thì liệu còn có sự giao thoa nữa không?

Nên chăng thay cụm từ “hai điểm S₁, S₂ gần như đứng yên” bởi “rất gần hai điểm S₁, S₂ gần như đứng yên”

Lỗi  5.     Sách VL12NC, trang 237, có viết: “Nguyên tử chỉ tồn tại trong một số trạng thái có năng lượng xác định E_n, gọi là các trạng thái dừng. Khi ở trạng thái dừng, nguyên tử không bức xạ”.

Sách VL12, trang 166, có viết: “Nguyên tử chỉ tồn tại trong một số trạng thái có năng lượng xác định, gọi là các trạng thái dừng. Khi ở trong các trạng thái dừng thì nguyên tử không bức xạ”.

Cần lưu ý, chỉ khi ở trạng thái dừng cơ bản nguyên tử mới không bức xạ còn ở trạng thái dừng kích thích thì nó vừa có thể bức xạ vừa có thể hấp thụ.

2) Một số phần diễn đạt văn phạm khó hiểu, không chuẩn xác.

Lỗi  6.     Sách VL12, trang 42 viết:“Ánh sámg truyền qua những  điểm đứng yên không bị tán xạ nên cho ảnh là những đường hypebon sáng. Còn ánh sáng truyền qua những điểm dao động mạnh thì bị tán xạ nên cho ảnh là những đường hypebol tối”. Kết luận này thật sự rất khó hiểu, bởi vì học sinh chưa được học khái niệm về tán xạ.

Lỗi  7.     Sách VL12NC trang 119 viết “Các phương trình (21.2), (21.3), (21.4) cho thấy các đại lượng điện q, i, u, đều biến thiên tuần hoàn theo quy luật dạng sin”.

Nên chăng thay “tuần hoàn theo quy luật dạng sin” bằng “điều hòa” và trong các phương trình trên thay q₀ bởi Q₀?

Lỗi  8.     Sách VL12, trang 154, chỉ trình bày định luật quang điện thứ nhất.

Nên chăng đưa thêm định luật quang điện thứ hai và thứ ba vào để cho học sinh hiểu rõ hơn bản chất của hiện tượng quang điện.

Lỗi  9.     Nhiều khái niệm được định nghĩa nhiều lần.

Trang 263, sách VL12NC đã viêt: “Hiđrô có 3 đồng vị: hiđrô thường ,  đơteri   (hay  ) và triti  (hay  )”. Đến trang 288 sách VL12NC viết: “ví dụ phản ứng    trong đó  là đồng vị năng có trong thiên nhiên của hiđrô, gọi là đơteri (D)”

Trang 277 sách VL12NC đã viết: “...Vì sự tổng hợp hạt nhân chỉ có thể xảy ra ở nhiệt độ cao nên phản ứng này gọi là phản ứng nhiệt hạch”.

Nhưng đến trang 288 sách VL12NC lại viết lặp lại: “Chính sự tổng hợp hạt nhân chỉ xảy ra ở nhiệt độ rất cao nên phản ứng này gọi là phản ứng nhiệt hạch”.

3) Một số trích dẫn không chuẩn xác, thiếu nguồn trích dẫn.

Lỗi  10.  Sách VL12, trang 188, mở đầu bài học có ghi một đoạn trích dẫn như sau:“…Tiếp theo đó, hai ông bà Pi-e (Curie) và Ma-ri-Quy-ri lại tìm thêm được hai chất phóng xạ là Pôlôni và rađi, trong đó rađi có tính phóng xạ mạnh hơn nhiều so với Urani và đến năm 1934, hai ông bà Quy-ri tìm ra hiện tượng phóng xạ nhận tạo…”.

Tuy nhiên, sự thật là ông Pi-e Quy-ri mất năm 1906 và bà Mari-Quyri thì mất năm 1934.

Lỗi  11.  Sách VL12NC, câu hỏi C₃ trang 192 sách giáo khoa viết: “Nếu thay cho việc rạch hai khe S₁, S₂ trên màn E, người ta dùi hai lỗ nhỏ S₁, S₂ thì sẽ quan sát thấy gì?

Tác giả đã viết nhầm M₂ thành E, làm cho học sinh không có câu trả lời!

Lỗi  12.  Sách VL12, trang 128 viết: “Hiện tượng nhiễu xạ ánh sáng chỉ có thể giải thích được nếu thừa nhận ánh sáng có tính chất sóng. Hiện tượng này tương tự như hiện tượng nhiễu xạ của sóng trên mặt nước khi gặp vật cản”.

Ý của tác giả muốn nhấn mạnh, hiện tượng nhiễu xạ ánh sáng tương  tự như hiện tượng nhiễu xạ của sóng nước. Tuy nhiên, học sinh chưa được học hiện tượng nhiễu xạ của sóng nước!

4) Một số thông tin vênh nhau giữa hai sách giáo khoa do NXBGD ấn hành.

Lỗi  13.  Dao động điều hòa không “hiểu” một cách nhất quán:  .

-Sách VL12NC, trang 31 viết: ”Dao động mà phương trình có dạng (x = Acos(wt + j)), tức là vế phải là hàm cosin hay sin của thời gian nhân với một hằng số, gọi là dao động điều hoà”. Theo bộ sách này thì thế năng và động năng của vật dao động điều hòa biến thiên tuần hoàn với chu kì T/2 theo thời gian:

Điều này đã được nhấn mạnh ở các bài tập 1 (VL12NC trang 43), bài tập 2.8 (sách Bài tập vật lí 12 nâng cao (BTVL12NC) trang 12). Nhưng thật bất ngờ ở bài tập 4.1, BTVL12NC trang 25 lại xem năng lượng điện trường và năng lượng từ trường biến thiên điều hòa:

Lỗi  14.  Sách VL12, trang 5 viết: ”Dao động điều hoà là dao động trong đó li độ của vật là một hàm côsin (hay sin) của thời gian”. Ở bài tập 20.8, sách Bài tập vật lí 12 (BTVL12) trang 25 lại xem năng lượng điện trường và năng lượng từ trường biến thiên điều hòa với chu kì T/2:

Lỗi  15.  Sách VL12NC, trang 268 viết: “tia a chỉ đi được tối đa khoảng 8 cm trong không khí”. Nhưng sách VL12, trang 188 lại viết: “Quãng đường đi được của tia a trong không khí chừng vài xentimet”.

Lỗi  16.  Sách VL12, trang 184 viết: “Các hạt nhân bền vững có  lớn nhất vào cỡ 8,8 Mev/nuclôn; đó là những hạt nhân nằm ở khoảng giữa của bảng tuần hoàn ứng với: 50 < A < 95”. Nhưng sách VL12NC trang 265 lại viết: “Đối với các hạt nhân có số khối A trong khoảng từ 50 đến 70, năng lượng liên kết riêng của chúng có giá trị lớn nhất, vào cỡ 8,8 Mev/nuclôn”.

Lỗi  17.  Sách VL12, trang 224 viết: “Giới hạn quang điện của một số kim loại"

Sách Vật lý 12 NC, trang 224 viết: “Giới hạn quang điện của một số kim loại"

Lỗi  18.  Sách VL12, trang 119 viết: “Sơ đồ khối của máy thu thanh đơn giản gồm: anten, mạch khuếch đại dao động điện từ cao tần, mạch tách sóng, mạch khuếch đại dao động điện từ âm tần và loa”.

 Sách VL12NC, trang 135 viết:” Hệ thống thu thanh gồm

- Anten thu: cảm ứng với nhiều sóng điện từ;

- Chọn sóng: chọn lọc sóng muốn thu nhờ cộng hưởng;

- Tách sóng: lấy ra sóng âm tần số sóng cao tần biến điệu đã thu được;

- Khuếch đại âm tần: khuếch đại âm tần rồi đưa ra loa tái lập âm thanh.”

Nếu 2 học sinh học ở hai ban (Cơ bản, Nâng cao) mà trao đổi với nhau về máy thu thanh theo hai sơ đồ này thì có lẽ “không phân thắng bại”.

Lỗi  19.  Sách VL12NC, trang 188 viết: “Ánh sáng trắng (ánh sáng Mặt Trời, ánh sáng hồ quang điện, ánh sáng đèn dây tóc.....) là hỗn hợp của nhiều ánh sáng đơn sắc, có màu từ đỏ đến tím. Ánh sáng trắng là một trường hợp của ánh sáng phức tạp, hay ánh sáng đa sắc.”

Sách VL12, trang 131 viết:”Ánh sáng trắng của Mặt Trời là hỗn hợp của vô số ánh sáng đơn sắc có bước sóng biến thiên liên tục từ 0 đến ¥. Nhưng chỉ các bức xạ có bước sóng trong khoảng từ 380 nm đến 760 nm là giúp được nhìn mọi vật và  phân biệt màu sắc”.

Lỗi  20.  Sách BTVL12NC “phủ định” sách VL12 và “làm khó” sách BTVL12NC.

-Sách VL12, trang 19 viết: “Hình 4.2 Những người chơi đu biết duy trì dao động của chiếc đu bằng cách truyền năng lượng cho chiếc đu”.

-Sách bài tập vật li 12 nâng cao NXBGD 2009, trang 14 viết:

2.16 Chọn câu đúng. Người đánh du

Theo hướng dẫn của sách này, chọn phương án D và được giải thích ở trang 73, sách BTVL12NC: “Người đánh đu luôn luôn thay đổi tư thế trên thanh đu: khi ngồi xổm, khi khom lưng, khi đứng thẳng khiến cho vị trí khối tâm thay đổi. Điều đó dẫn đến thay đổi khoảng cách từ khối tâm đến trục quay, làm cho mô men quán tính của đu thay đổi theo thời gian. Dao động này khác với dao động của con lắc vật lí. Dao động của người đánh đu thuộc một loại đặc biệt, gọi là dao động thông số (có thông số của hệ biến đổi theo thời gian).”

-Sách VL12NC, trang 50 viết: “... Nếu mỗi lần võng đi tới gần một vật cố định (ví dụ bức tường) rồi lại ra xa, khi ra xa người nằm võng đẩy nhẹ vào vật ấy để vật tác động vào tay một (phản) lực làm cho võng đi ra xa nhanh hơn, thì võng được cấp thêm năng lượng và dao động của võng được duy trì.”

Mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học bây giờ là dạy học tích cực, hướng về người học mà ngay cả tài liệu chuẩn là sách giáo khoa còn có nhiều sai sót thì học sinh biết tin vào tài liệu nào cho thật sự chuẩn xác đây?

Bài viết này chủ yếu là góp một phần nhỏ bé để xây dựng bộ sách giáo khoa Vật lí ngang tầm với thế giới và đạt chuẩn về mọi mặt như: nội dung kiến thức, chính tả, câu chữ, hình vẽ, ký hiệu, cách diễn đạt, tài liệu trích dẫn, sự thống nhất về một nội dung kiến thức của các sách giáo khoa…

Tài liệu tham khảo

[1] Nguyễn Thế Khôi, Vật lí 12 nâng cao, Nhà xuất bản giáo dục, Việt Nam, 2009, 327 trang.

[2] Nguyễn Thế Khôi, Bài tập Vật lí 12 nâng cao, Nhà xuất bản giáo dục, Việt Nam, 2009, 128 trang.

[3] Lương Duyên Bình, Vật lí 12, Nhà xuất bản giáo dục, Việt Nam, 2009, 232 trang.

[4] Vũ Quang, Bài tập Vật lí 12, Nhà xuất bản giáo dục, Việt Nam, 2008, 111 trang

Chu Văn Biên - Thuvienvatly.com

Bài trước | Bài kế tiếp